FRÅSEGN OM NY LÆREPLAN I NORSK

FRÅSEGN OM NY LÆREPLAN I NORSK

1. Dialektkunnskap er viktig

Dei norske dialektane har ei særskilt lovstilling. Heilt sia 1878 har det vore bestemt at elevane skulle få den muntlege undervisninga i skolen på sin eigen dialekt. Dette prinsippet kom inn i skolelovane i 1915 og 1917, og det står der enno, i opplæringslova paragraf 2-5. Det verkar derfor ulogisk når kjennskapen til dialektane nå blir tatt ut av læreplanane.

Kjennskap til eigen og andre sin dialekt skapar eit medvite forhold til kva talemålet har å seie for den enkelte, og for samfunnet. Det skaper tilhøyrsle og identitet, som er ein styrke i opplæringa.

Talemålsbasert leseopplæring har vore aktuelt sia 1980-talet

Kjennskap til eigen dialekt er grunnlaget for ei god begynnaropplæring, og eit medvite forhold til eigen dialekt er viktig for språkbruken på alle klassestega. Det er med på å gjere språket meir folkeleg og talemålsnært.

Kjennskap til eigen dialekt er særs viktig når ein skal bruke nynorsk som hovudmål eller sidemål. Det gjer at ein kan nytte heile det norske språkgrunnlaget når ein skal forme sitt eige skriftspråk. Det gjer at nynorsk ikkje blir eit framandspråk, men eit nært språk for dei som skal bruke nynorsk.

Dialektane er svært stabile, og for å skjøne dei endringane som skjer med dialektane, må ein først ha kjennskap til utgangspunktet, grunnstrukturen. Dialektlæra (dialektologien) må kome før læra om språkendringar (språksosiologien). Slik det er no skal ein berre vere opptatt av endringane i dialektane, og ikkje i dei faste strukturelle element, det blir ei skeiv vinkling av talemålsundervisninga i skolen.

Framleis aktuell: "Målet i Bø" kom ut i 1906, med ny auka utgåve i 1973

Vi ønsker derfor at kjennskap til dialektar skal vere grunnleggjande, og at kjennskap til talemålsendringar blir sekundært. Kjennskap til dialektar må derfor  takast inn i læreplanen.

2. Nynorskopplæringa for bokmålselevar er viktig

Det har i dei siste åra vore gjennomført gode forsøk med å styrke sidemålsopplæringa i nynorsk for bokmålselevar. Desse forsøka har gjort at bokmålselevar betre enn før beherskar nynorsk skriftspråk. Det nye læreplanverket må stø opp om desse tiltaka.

I 1984 kom boka "Nordlig nordnorsk" som synte samanhengen mellom nordnorsk dialekt og nynorsk skriftspråk.

Dessverre ser vi i læreplanen ingen forsøk på å stø opp om desse forsøka. I staden går ein inn for å svekke sidemålet. Dette ser ein klart i formuleringa: "I vurderingen av sidemålstekster skal læreren ta hensyn til at elevene har hatt lengre tid med formell opplæring i hovedmålet enn i sidemålet."  Denne formuleringa må takast ut av den nye læreplanen.

Formuleringa kan føre til at:

• undervisninga i nynorsk sidemål blir nedprioritert
• undervisninga i nynorsk sidemål blir dårlegare, for ein treng ikkje stille dei same krava til elevsvara lenger
• karaktergrunnlaget for nynorsk sidemål blir lågare
• lesinga av nynorske tekstar blir nedprioritert

Det er ikkje noko i læreplanutkastet som sikrar ei god nynorskopplæringa, her vil det vere reine vill vest – med ulike initiativ frå skole-eigarar.

Vi krev at det blir stilt same krav til vurderinga av hovudmål som sidemål i opplæringa frå og med 8. skolesteg og ut vidaregåande skolesteg.

3. Karaktergrunnlaget i nynorsk sidemål må sikrast

Læreplanutkastet går inn for å slå saman sidemåls- og hovudmålskarakteren i 8. skolesteg,  og flytte sidemålsvurderinga til 9. og 10. skolesteg. Dette meiner vi er feil veg å gå. Det vil føre til at 8. klassesteg blir eit sidemålsfritt år. I staden meiner vi at det må vere eigen sidemålskarakter på 8. klassesteg. I tillegg må læreplanen i større grad vise til at tidleg start med nynorsk vil gje betre resultat.

Læreplanutkastet går også inn for å slå saman sidemåls- og hovudmålskarakteren i Vg1 og Vg2 på studieførebuande program. Dette meiner vi også lett kan føre til i alle fall eitt sidemålsfritt år, og det vil skape eit brot i forhold til progresjonen frå 10. klassesteg. Det hjelper ikkje å seie at "Karakteren i norsk skriftlig skal gis på grunnlag av kortere og lengre elevtekster i ulike sjangre på hovedmål og sidemål." Det er ikkje noko krav om korleis hovudmål og sidemål skal vektast, og som vi har skrive over, har krava til nynorsk sidemål blitt svekka med formuleringar om undervegsvurdering.

Vi meiner derfor at det må komme klare krav om karakterar i sidemål både på vg1 og vg2.

Læreplanutkastet går heldigvis ikkje inn for ei svekking av vurderinga i sidemål på Påbyggingskurset (Vg3). Dette er fornuftig.

4. Nynorskopplæringa for nynorskelevar må styrkast

Elevar som har nynorsk som hovudmål står i ei heilt anna stilling enn elevar som har bokmål som hovudmål.

Dei språklege rettane for nynorskelevar må sikrast i mykje større mon enn dei blir gjort i dag. Dette gjeld ikkje minst lærebøker og læremiddel på nynorsk til same tid som for bokmålselevar. I dag opplever nynorskelevar at dei manglar viktige læremiddel på nynorsk, og dette gjeld i særleg grad digitale hjelpemiddel. Her må staten i større mon enn i dag vere med på både ein utvida lovfesta rett og stønad til produksjon av slike læremiddel på nynorsk.

Det må også komme klarare reglar for å gje nynorskelevar rett til å halde fram med nynorsk som hovudmål heilt til 10. klassesteg, no gjeld berre denne lovfesta retten til 7. klassesteg. Vi har opplevd her nord at elevar som vel nynorsk som hovudmål i bokmålsstrøk, automatisk blir slusa inn i bokmålsklassar i 8. klassesteg. Dette må det bli slutt på.

Midlar til språkdeling er viktig.
Les meir her

Elevar i språkblanda klassar (nynorsk og bokmål) i ungdomsskolen og den vidaregåande skolen må også få klarare rettar til å få all type undervisning og prøver på nynorsk, eller ei veksling mellom nynorsk og bokmål. Det skal ikkje vere slik at nynorskelevar blir tvungne til å velje bokmål.

Den spesielt utsette situasjonen som mange nynorskelevar står i, krev også ei eiga pedagogisk tilnærming, og dette må læreplanen i større grad ta inn over seg. Det bør derfor komme inn eit eige punkt om norskopplæringa for nynorskelevar.

5. Samisk språk og litteratur i norskfaget

Det er viktig å synleggjere dei samiske språka i norskfaget. For mange er dette einaste innfallsvinkelen til det samiske. Læreplaneutkastet har med eit punkt om samisk språk for alle klassestega. Dette kan gjerne presiserast på vg1-, vg2- og vg3-nivå til å gjelde alle dei samiske språka.

 

Pitesamisk har fått større merksemd.
Les artikkelen her.

6. Kvensk språk og litteratur i norskfaget

Til liks med samisk er det berre i norskfaget at kvensk språk kan synleggjerast for alle elevane. Det kvenske språksamfunnet er lite og sårbart, og det krevst derfor at det blir gjort synleg for fleire, særleg i nord.

Det trespråklege Nord-Troms.
Les meir her

Kvenar blir rekna som ein av fem nasjonale minoritetar i Noreg.  "Minoritetar" er nemnt i andre fag, bl.a. samfunnsfag, men ikkje eksplisitt i norskplanen, berre som ein skjult del av kjerneelementet "Språklig mangfold": "Elevene skal ha kunnskap om dagens språksituasjon i Norge og utforske dens historiske bakgrunn. De skal ha innsikt i sammenhengen mellom språk, kultur og identitet og kunne forstå egen og andres språklige situasjon i Norge." 

Vi er skuffa over at kvensk ikkje er nemnt eksplisitt i læreplanutkastet for norskfaget. Dette bør takast inn med høvelege og meir presise formuleringar.

7. Nordisk språkleg mangfald

Kunnskap om nordiske språk og nordisk litteratur (dansk og svensk) er nemnt i læreplanen frå 7. årssteg. Vi meiner at det kan gje elevane kjennskap til nordiske språk tidlegare, gjerne frå 4. årssteg som i dei nåverande læreplanane.

Det nordiske språkbildet er ikkje berre avgrensa til dansk og svensk. Vi meiner at læreplanen også må gje ei opning til dei andre nordiske språka, som islandsk og færøysk, ved å ha ei open formulering om dette. I nokre høve kan det vere fornuftig å trekke inn språk og litteratur frå dei vestnordiske områda også.

 

Trespråkleg skilt i Kiruna kommune

Sverige har fleire minoritetsspråk. bl.a. samisk, finsk og meänkieli. På ein kjøretur frå Narvik til Bottenvika vil ein møte eit trespråkleg samfunn med svensk, meänkieli og samisk.  Mikael Niemis populære roman "Populærmusikk fra Vittula" (som no finst på meänkieli) hentar handlinga si frå dette språkområdet. Elevane bør derfor få kjennskap til det språklege mangfaldet i nabolanda våre også.

Med helsing

Troms og Finnmark mållag

Magne Leon Heide, leiar (sign.)