LYKKE TIL MED SAMETINGSVALET

Ei av dei aller viktigaste kulturoppgåvene i Nord-Noreg er å styrke og vidareutvikle det tradisjonelle språklege mangfaldet i landsdelen, som om fattar både dialektar, bokmål og nynorsk, og samisk og kvensk. 

Det er eit sterkt språkengasjementet blant kandidatane i sametingsvalet. Sametinget har sidan starten i 1989 arbeidd godt og strategisk for å styrke dei samiske språka, og tinget har brukt store ressursar på dette arbeidet. Resultatet er at samiske språk står sterkare i samfunnet no enn for 36 år sidan. 

Men det er framleis problem og hindringar for samisk språk og kultur. Det gjeld særleg samiske språktilbod både i barnehage, skole og elles i samfunnet. Rekruttering av samiske lærarar og barnehagelærar er også viktig. Mållaget har på si side også bedt om at det blir tillate med samiske adressenamn, dette gjeld særleg tospråklege (og trespråklege) adressenamn utanom dei samiske kjerneområda.

Mållaget har i alle år ført ein intens kamp for å sikre rettar til dei som bruker nynorsk, særleg som hovudmål, men også dei som møter det som "sidemål".  Her trur vi sametings-politikarar kan ha ein del å lære.  Og mållaga har stått opp for samisk språk og kultur ved fleire høve. 

Ikkje alle sametingskandidatar er einige om vegen framover, men alle engasjerer seg i språksakene.  Troms og Finnmark mållag ønsker lykke til med Sametingsvalet og med det viktige språkarbeidet som må gjerast  for å ta vare på og utvikle det språklege mangfaldet i landsdelen. 

Troms og Finnmark mållag 

Magne Leon Heide, leiar

JA TIL NYNORSK I SKOLEN

Nordnorsk dialekt er i vinden som aldri før. Det er ikkje berre i lokalsendingane vi møter nordnorske dialektar, men no lyttar vi til kanalvertar frå Tysfjord og nyheitsopplesarar frå Lenvik i NRKs sentrale sendingar. Og nordnorske artistar syng ikkje lenger berre eigne tekstar på nordnorsk, men Dylan kjem også på nordnorsk. Og alle skriv på dialekt når vi tastar ei melding til ein kjenning.

Det er ikkje i alle situasjonar vi kan bruke dialekten vår. Når ein skal velje eit skriftspråk som stør opp under dialekten, er ikkje spranget særleg langt til det nynorske skriftspråket. Dei nordnorske dialektane ligg så tett opp til nynorsk at det vil vere språkleg frigjerande å lære seg å bruke eit så dialektnært skriftspråk. Her nord møter dei aller fleste nynorsk som sidemål i skolen.

Det er derfor viktig å behalde nynorsk som ein integrert del av norskfaget som i dag, og ikkje fjerne verken karakterar eller eksamen i sidemål eller gjere sidemålsopplæringa "valfri", slik Høgre og Framstegspartiet vil.  Dette står i sterk motsetning til alle dei andre partia som ønsker at sidemålsopplæringa i nynorsk må styrkast. Til dette finst mange gode ressursar å ause av, og mållaget hjelper gjerne til.

I dag møter elevane nynorsk alt frå barneskolen der dei skal lese og lytte til tekstar på nynorsk. Slik får ungane møte den rike nynorske litteraturen, frå barnebøker til verdslitteratur.  Mållaget har i mange år hjelpt til ved å tilby skolar gratis tinging av det beste barnebladet i landet, det nynorske Norsk Barneblad.

I ungdomsskolen skal elevane lære seg å skrive tekstar på nynorsk, det same skal dei gjere på studieførebuande utdanningsprogram på vidaregåande.  Undersøkingar viser at skriveopplæringa framleis er prega av "grammatikk-pugg", men det finst heldigvis rike ressursar å ause av, særleg frå Nynorsksenteret. Fokus bør vere meir praktisk språkbruk og kreative metodar som f.eks. podkastar, songtekstar og rollespel.

Med ei god opplæring kan elevane lære å bruke sitt eige ordtilfang i nynorsk, og dette er også med på å utvide språk-kompetansen når dei skriv bokmål.  Slik styrkar opplæring i sidemål også hovudmålet. 

For å sikre ei god nynorskopplæring, må alle lærarane som underviser i norsk bli trygge og godt utrusta i nynorsk. Her har lærarutdanninga eit særleg ansvar.  Mållaget har på si side arrangert nynorske inspirasjonsdagar for lærarar, og dette vil vi halde fram med.

Norsk er det viktigaste faget i skolen, og vi har to likestilte skriftspråk, bokmål og nynorsk.  For å sikre likestillinga treng vi eigen karakter i begge skriftspråka. Karakteren sikrar også at sidemålsopplæringa blir prioritert. Det gjer at opplæringa blir meir strukturert, og elevane får betre tilbakemelding på utviklinga si. Dette sikrar eit høgare læringsutbyte og oppmuntrar elevane til å gjere ein innsats. Utan eigen karakter kan sidemål bli sett på som mindre viktig.

Magne Leon Heide 

leiar i Troms og Finnmark mållag

MÅLLAG I VEKST

Troms og Finnmark mållag har aldri hatt så mange medlemmar som no. Det kunne laget oppsummere på årsmøtet som blei halde no i april. Laget har også avvikla ei vellykka haustsamling med fokus på norskopplæringa, stadnamn og lokal språkhistorie. 

Medlemsrekord

For andre året på rad har fylkesmållaget medlemsrekord. Det er no 275 medlemmar, og i tillegg kjem to mållag med rundt 50 medlemmar, slik at antal medlemmar i mållag er  godt over 300 i dei to nordlegaste fylka. Så mange medlemmar har det ikkje vore nokosinne sidan fylkesmållaget blei stifta for over 100 år sidan.

Lokale kulturinstitusjonar

Tilbakemeldingane frå dei sju mållaga i nord viser også ein språk- og kultur-innsats som spenner over eit vidt område. Mållaga er lokale kulturinstitusjonar som gjer ein viktig innsats på mange felt.  Det er derfor gledeleg at det har vore medlemsvekst dei siste åra.

God nynorsk-opplæring er viktig

Troms og Finnmark mållag har fleire viktige arbeidsoppgåver.  Å få til ei god nynorsk-opplæring i skolen er ei av dei viktigaste oppgåvene, alle elevane skal lære seg nynorsk i dag , enten som sidemål eller hovudmål. Mållaget vil også arbeide for å gjere synleg dei over eitt hundre nordnorske forfattarane som skriv og har skrive på nynorsk og dialekt. 

I starten av mai blir det ei eiga Nynorskveke der mållaget vil oppfordre særleg skolane og biblioteka til å vise det språklege mangfaldet vi har med særleg fokus på dialektane og det nynorske skriftspråket.  Mållaget vil også oppmode flest mogeleg til å bruke nynorsk denne veka, og spesielt media blir bedt om å bruke nynorsk – særleg på nynorskdagen 6. mai.

Representantar frå Varanger, Balsfjord, Tromsø, Senja og Harstad møttest på årsmøtet til Troms og Finnmark mållag. Foto: M. Heide

100 års målhistorie

Troms og Finnmark mållag har passert 100 år, og laget held på å samle inn arkivstoff for å få skrive historia til mållaget og  arbeidet som har vore gjort dei siste åra. 

Magne Leon Heide blei attvald til leiar i Troms og Finnmark mållag, og med seg i styret har han representantar frå både Harstad, Varanger og Tromsø mållag.

ÅRSMØTE I TROMS OG FINNMARK MÅLLAG LAURDAG 5. APRIL 2025

 Vi kallar med dette inn til årsmøte i Troms og Finnmark mållag.

Tid:        Laurdag 5. april 2025 kl. 11:15 – 14:30.

Stad:     TROMSØ BIBLIOTEK, Grønnegata 94, Tromsø

 Møterett:

Alle medlemmar frå medlemslaga i Troms og Finnmark mållag har tale- og framleggsrett, og 3 frå kvart lokallag har røysterett. Dette gjeld Varanger mållag, Balsfjord mållag, Tromsø mållag, Målselv mållag og Harstad og omland mållag.

Medlemmar frå andre lokale mållag i Troms og Finnmark har også tale- og framleggsrett. Dette gjeld  Senjamållaget og Studentmållaget i Tromsø.

Saksliste:

Sak 1 – Konstituering

1.1 – Godkjenning av innkalling, saksliste og fullmakter

1.2 – Val av ordstyrar og møteskrivarar

Sak 2 – Rekneskap og årsmelding 2024

2.1 – Godkjenning av revidert rekneskap for 2024

2.2 – Godkjenning av årsmeldinga for 2024

Sak 3 – Rapport frå lokallaga

Ta gjerne med eit lite notat, både om arbeid som er gjort og planar.

Sak 4 – Arbeidsplan for fylkeslaget for 2025

Sak 5 – Budsjett

6.1 – Fastsetjing av årspengar for fylkeslaget

6.2 – Budsjett 2025

Sak 6 – Val

            6.1. –Val av styre

Årsmøtet 2025 skal velje leiar, 2-4 styremedlemmar og varamedlemmar. Minst 3 lokallag bør vere representerte i styret

6.2 – Val av revisor

6.3 – Val av valnemnd

6.4 – Val av utsendingar til landsmøtet i Noregs Mållag (ikkje i år, neste er i 2026)

SAK 7 – Innkomne saker og eventuelt

Noregs Mållag helsar og legg fram aktuelle målsaker til drøfting

NYNORSK, SAMISK OG STADNAMN I NORD

Den nynorske målsoga i nord starta alt på 1800-talet. Samiske tema og perspektiv kan og bør vere med i alle faga, ikkje berre i norskfaget. Mållaga bør også engasjere seg i stadnamnarbeidet.  Og aldri har det vore produsert så mange nynorske tekstar som i år. Dette var nokon av dei sentrale temaa som blei tatt opp på Haustseminaret som Troms og Finnmark mållag nyleg heldt i Nordkjosbotn i Balsfjord.

Nynorsk-historia i nord er lang

Magne Heide innleidde om målsoga i nord. Han kunne fortelje at «vor bekjendte Landsmand» Ivar Aasen si ferd til Tromsø i juli 1851 blei kort omtala i Tromsø Tidende, så det var ikkje ukjent at han var på besøk. Meir overraskande var det at Aasmund Olavsson Vinje var invitert til Tromsø i 1870, og han og kona hadde tenkt å reise. Men så døydde kona Rosa i april, og Aasmund gjekk bort 30. juli 1870. Tromsø Stiftstidende brukte første side i to nummer til minneord om Vinje. Avis-redaktør var Gustav Kjelseth, han var Aasmund sin svoger og Rosa sin bror.    

Tromsø Stiftstidende, torsdag 4. August 1870

Deretter tok Heide eit djupdykk i åra 1898-99, det var stor måldebatt og dei første mållaga i nord blei stifta då. Nordmannalaget blei starta i Tromsø som eit nordnorsk mållag, og i tillegg blei det skipa 8-10 mindre mållag rundt i landsdelen. I Tromsø blei mållaget Heimhug på lærarskolen stifta i 1898, og så kom Trumsøy mållag i 1899.

Tromsø, onsdag 27. april 1898

            

Samisk i norskfaget

Åse Mette Johansen har saman med Hilde Solli skrive ei fagdidaktisk bok «Samisk i norskfaget – fra plan til praksis», som ho presenterte på seminaret. Kunnskapen om det samiske er styrka dei siste tiåra, men det er framleis alt for mange repeterande opplegg som blir brukt i skolen. Treng ein å fargelegge det samiske flagget kvart år, og å sjå «Kautokeino-opprøret» kvart år?  Johansen meinte at det samiske mangfaldet måtte komme betre fram.  I boka si viste dei korleis ein kunne bruke mange ulike innfallsvinklar for å få fram samiske tema i norskfaget.

Åse Mette Johansen

Viktig å engasjere seg i stadnamn-arbeid

Det er viktig at mållaga engasjerer seg i stadnamn-arbeidet. Dette understreka Aud-Kirsti Pedersen, som til dagleg er stadnamnansvarleg i Kartverket.  Mållaga har som andre organisasjonar rett til å vere part i namnesaker, dei kan både reise slike saker sjølv, og dei kan komme med fråsegner i namnesaker som andre reiser gjennom Kartverket. Det er særleg viktig at mållaga brukar kontaktnettet sitt for å få fram den nedarva lokale uttalen, som skal ligge til grunn for normeringa av stadnamna.

Aud-Kirsti Pedersen

Det var ein interessert møtelyd som både stilte spørsmål om stadnamn og kom med innspel. Det var fleire som meinte at det var viktig å få fram dei sjøsamiske perspektiva. Skrivemåten av stadnamn kan ofte skape diskusjon ute i samfunnet. Dei siste tiåra har normerte stadnamn på skilt og kart påverka uttalen, og det er derfor viktig at mållaga hjelper til med å dokumentere den nedarva lokale uttalen.  

Meiningsutveksling, god mat og lokal poesi

Den siste delen av seminaret blei brukt til å utveksle erfaringar mellom mållaga. Mållaga driv med mange aktivitetar, som kulturkveldar, debattmøte, utgjeving av eigne årshefte, og dei har målspalter i aviser.  Det blir i tillegg produsert både koppar og bere-nett med påtrykte dialektord. Nynorske gudstenester er også viktig. Og så prøver mållaga som best dei kan, å spreie nynorsk lesnad, særleg Norsk Barneblad.

Haustseminaret samla eit 20-tals deltakarar. Balsfjord mållag skapte ei triveleg ramme med god servering, og laget sin huspoet, Lillian Bernes Hay, las fleire eigne dikt til stor glede for forsamlinga.

M.H.

Seminaret samla eit 20-tals deltakarar.
Her er dei som var med heilt til endes.

HAUSTSEMINAR I BALSFJORD LAURDAG 28. SEPTEMBER

Troms og Finnmark mållag  inviterer til opent HAUSTSEMINAR på Nordkjosbotn vidaregåande skole laurdag 28. september kl. 1145-1530.

Vi håper at flest mogeleg medlemmar og andre interesserte kjem.

Det vil bli servert kaffe og noko attåt på møtet, gratis for medlemmar, kr 100 for andre.

Av omsyn til møtelokale og serveringa håper vi at dei som kjem melder ifrå seinast tysdag 24. september, sjå invitasjonen under.

FOSSE-EFFEKT I MÅLLAGET

Medlemsrekord

Troms og Finnmark mållag hadde i 2023 medlemsrekord. Dette syner årsmeldinga til laget som no er klar. Fylkesmållaget registrerte 275 medlemmar som er det aller største medlemstalet i heile lagssoga. Den største medlemsveksten hadde Tromsø mållag.  Medlemsveksten er i tråd med det som også har skjedd på landsbasis, og heng nok også litt saman med nobelprisen litteratur til nynorsk-forfattaren Jon Fosse. Det er no fem aktive mållag som er med i Troms og Finnmark mållag: Varanger, Balsfjord, Tromsø, Målselv og Harstad og omland. I tillegg kjem Senjamållaget og Studentmållaget i Tromsø.

Nynorsk inspirasjonsdag

Det største arrangementet i 2023 var Nynorsk inspirasjonsdag, som Tromsø mållag tok på seg å arrangere. Her fekk nesten 30 norsklærar frå Tromsø-området ein heil dag krydra med foredrag av Synnøve Marie Sætre frå Nynorsksenteret og bokbad med dei lokale forfattarane Sigrid Agnethe Hansen og Irene Larsen. Det var fine diskusjonar med interesserte og engasjerte lærarar! Og god servering! Samtidig var Norsk Målungdom på besøk på to vg-skolar i Tromsø og Balsfjord.

Sigrid Agnethe Hansen og Irene Larsen

Nynorsk litteratur viktig

Fylkesmållaget er fornøydd med at Litteraturnett Nord-Noreg endeleg har tatt til å presentere på nynorsk dei nordnorske forfattarane som skriv nynorsk, men mållaget ønsker at fleire enn desse også blir presenterte på nynorsk. Laget har arbeidd ut ei liste med 125 skjønnlitterære forfattarar med nordnorsk tilhøyrsle som skriv eller har skrive på nynorsk og nordnorsk dialekt.Sigrid Agnethe Hansen og Irene Larse

Ja til dialekt og sidemål

Leiaren i fylkesmållaget, Magne Heide, har gått imot dei som ikkje ønsker dialekt i nyheitssendingane i NRK, bl.a. Christian Borch. Han har også bedt Nordland fylke om å leggje bort søknaden sin om såkalla valfritt sidemål. Det passar seg ikkje å velje bort nynorsk i eit år med nobelprisen i litteratur til nynorsk-forfattaren Jon Fosse. 

I styret for Troms og Finnmark mållag har desse sete det siste året: Magne Leon Heide, leiar (Harstad), Rønnaug Ryssdal (Varanger) og Marit Falkensten (Tromsø). Mållaget skal ha årsmøte i slutten av februar.